ماکس وبر

21 دی 1386

ماکس وبر در 21 آوریل 1864 در اِرفورت آلمان و در یک خانواده‌ی طبقه متوسط به دنیا آمد. تفاوت‌های چشم‌گیر پدر و مادرش در جهت‌گیری فکری و تحول روانی وبر تاثیر عمیقی داشت. پدرش در دست‌گاه‌ دولت کار می‌کرد و به مقام سیاسی مهمی دست یافته بود. او آشکارا جزیی از دستگاه مستقر سیاسی به ‌شمار می‌رفت و در نتیجه از هرگونه فعالیت یا آرمان‌پرستی که مستلزم فداکاری شخصی بوده و یا مقامش را در داخل نظام تهدید می‌کرد، پرهیز داشت.

وانگهی، پدر وبر مردی بود که به لذت‌های دنیوی علاقه داشت و از این جهت و از بسیاری جهات دیگر در تضاد شدید با همسرش بود. مادر وبر یک فرد مؤمن به مذهب کالونیسم بود و خواستار زندگی پرهیزکارانه و عاری از لذایذ مورد علاقه شوهرش بود. بیشتر نگرانی‌های او معطوف به امور غیر دنیوی بود و از ناپرهیزگاری‌هایی که ممکن بود از رستگاری اخروی‌اش جلوگیری کند هراسان بود.

این تفاوت‌های پدر و مادر در زندگی زناشویی آنها تنش‌هایی ایجاد کرده بود و همین تفاوت‌ها و تنش‌ها تاثیر شگرفی بر ماکس وبر گذاشته بودند. از آن‌جا که تقلید از پدر و مادر در یک زمان ممکن نبود، وبر به‌عنوان یک فرزند راه دیگری نداشت جز آن‌که نخست از روش پدرش پی‌روی کند و بعد به ره‌یافت مادرش نزدیک شود ( به نقل از ماریان وبر، 1975). این گزینش هر چه که باشد، تنش‌های ناشی از نیاز به انتخاب میان این‌دو قطب متضاد بر روان ماکس وبر تاثیری منفی گذاشته بود. وبر در سن 18سالگی برای حضور در دانشگاه "هایدلبرگ" خانه‌ی پدری را برای مدت کوتاهی ترک گفت. او در همین زمان هر چند رشد فکری زود‌رس خود را نشان داده بود، اما از نظر اجتماعی به عنوان یک جوان کم‌رو و رشد نیافته وارد هایدلبرگ شده بود. اما بعد از آن‌که به‌شیوه‌ی زندگی پدرش روی آورد و به انجمن کهن مبارزه جویانه‌ی پدرش پیوست، روحیه‌ی کم‌رویش به سرعت تغییر یافت. او در این‌ دانشگاه دست‌کم تا اندازه‌ای به‌خاطر افراط در آب‌جو خوردن با هم‌گنان دانشجویش، از نظر اجتماعی رشد پیدا کرد.

همین‌طور، زخم‌هایی را که از مبارزه با دیگران بر صورت داشت و نشانه‌ی اختصاصی چنین انجمن‌هایی به‌شمار می‌رفت، با افتخار به دیگران نشان می‌داد. وبر نه‌تنها تعلق به شیوه‌ی زندگی پدرش را بدین‌سان نشان می داد، بلکه دست‌کم در این دوره حرفه پدرش را که امور حقوقی بود برای زندگی‌اش برگزید. او بعد از گذراندن سه ترم دانشگاهی برای خدمت سربازی هایدلبرگ را ترک گفت و در سال 1884 به برلین و خانه‌ی پدری‌اش باز گشت تا درس‌هایی در دانشگاه برلین بگذراند.

این اندیشمند شهیر بیشترِ 8 سال بعدی را برای تکمیل درس‌هایش در برلین گذراند و بعد از گرفتن درجه دکترا وکیل شد و تدریس در دانشگاه برلین را نیز آغاز کرد. در این دوره، توجه‌اش به مسایل مورد علاقه تمام عمرش جلب شد که همانا اقتصاد، تاریخ و جامعه‌شناسی بود. او در تمام 8 سالی که در برلین بود، از نظر مالی وابسته به پدرش بود که همین بیش از پیش مایه‌ی بیزاری‌اش می‌شد. در همین زمان وبر به ارزش‌های مادرش نزدیک تر شد و ضدیت با پدرش در او افزایش یافت. او زندگی پرهیزکارانه‌ای را برگزید و غرق در کارش شد. برای مثال طی یک ترم تحصیلی، عادت‌های کاری‌اش را این‌چنین توصیف کردند: " او انضباط کاری شدیدی را ادامه می‌دهد و زندگی‌اش را با ساعت تنظیم می‌کند و وقت روزانه‌اش را برای موضوع‌های مختلف به بخش‌های مشخصی تقسیم می‌کند و عصرها با خوردن یک پاوند گوشت خام قیمه شده و 4 تخم‌مرغ نیم‌رو در اتاق کارش، در هزینه‌هایش صرفه‌جویی می‌کند" (میتزمن، 1970؛ ماریان وبر، 1975)

بدین‌سان وبر به پیروی از مادرش، یک فرد کاری سخت‌کوش، پرهیز‌گار و وسواسی شده بود- یا به اصطلاح امروزی" معتاد کار". همین وسواس کار باعث شد که در سال 1896 به‌عنوان استاد اقتصاد در هایدلبرگ مقامی به‌دست آورد. اما در1897 درست زمانی که ‌ در دانشگاه به موفقیت رسیده بود، پدرش بعد از یک جر و بحث خشونت آمیز با او، درگذشت. کمی بعد از این حادثه، وبر علایمی از خود نشان داد که سرانجام‌اش فرو ریختگی عصبی بود. او که نمی‌توانست بخوابد یا کار کند، شش هفت سالی را در فروپاشیدگی روحی تقریبا کامل گذراند. بعد از یک وقفه طولانی، ترمیم برخی از قوای‌اش در سال 1903 آغاز شد، اما تا 1904 که نخستین سخنرانی‌اش را بعد از شش سال‌و‌نیم( در ایالات متحده) برگزار کرد، وبر توانست زندگی دانشگاهی‌اش را فعالانه از سر گیرد.

در 1904 و 1905 یکی از مشهورترین آثارش را با عنوان "اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری" منتشر کرد. در این اثر، وبر برتری مذهب مادرش را در یک سطح دانشگاهی اعلام کرد. او گرچه خود یک آدم مذهبی نبود، ولی بیشتر وقتش را به بررسی مذهب اختصاص داده بود. گرچه وبر هم‌چنان از مسایل روانی رنج می‌برد، اما بعد از 1904 توانایی کار کردن را داشت، چندان که بتواند برخی از مهم‌ترین آثارش را تولید کند. در این سال‌ها، بررسی‌هایش را دباره‌ی دین‌های جهانی در یک چشم‌انداز تاریخ جهانی منتشر کرد( برای مثال، چین، هند و یهودیت باستان).

ماکس وبر در زمان مرگش(14ژوئن 1920) سرگرم کار کردن روی مهم‌ترین اثرش "اقتصاد و جامعه" بود. گرچه این کتاب انتشار یافت و بعدها به بسیاری از زبان‌های دنیا برگردانده شد، اما یک اثر ناتمام بود. وبر افزون بر نوشته‌های مفصلی که در این دوره عرضه کرد، یک رشته فعالیت‌های دیگر را نیز بر عهده گرفت. در سال 1910 اقدام به بنیان‌گذاری "انجمن جامعه‌شناسی آلمان" کمک کرد. خانه‌اش کانون روشنفکران گوناگون شد، از جمله جامعه‌شناسانی چون "گئورک زیمل"، "روبرت میکلس" و "گئورک لوکاچ".

 از این گذشته، وبر در روزهای پایانی عمر از نظر سیاسی فعال شده بود و مقالاتی درباره‌ی مسایل روز می‌نوشت.

جورج ریتزر . نظریه‌ی جامعه‌شناسی در دوران معاصر . علمی 

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...