نویسنده در کتاب «ایران در بازی بزرگ» با دسترسی به انبوه اسناد و یادداشت‌های خانوادگی سایکس، خواننده را با وجوه کمتر شناخته‌شده این مستشار بریتانیایی در ایران آشنا می‌کند.

به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، کتاب «ایران در بازی بزرگ: سِر پرسی سایکس کاشف، کنسول، سرباز، جاسوس» [Persia in the great game] نوشته آنتونی وین [Antony Wynn] با ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی از سوی مؤسسه آبی پارسی، پل فیروزه منتشر شد.

نویسنده در کتاب «ایران در بازی بزرگ» با دسترسی به انبوه اسناد و یادداشت‌های خانوادگی سایکس، خواننده را با وجوه کمتر شناخته‌شده این مستشار بریتانیایی در ایران آشنا می‌کند. روایت آنتونی وین که تاریخ را بر محمل کتابی زندگی‌نامه‌ای پیش برده و پابه‌پای شرح وقایع زندگی سرپرسی سایکس، منویات بازیگران بازی بزرگ را پیش چشم خواننده می‌گشاید، با وقایع مهمی از تاریخ تحولات سیاسی ایران معاصر، از جمله با انقلاب مشروطه تا کودتای سوم اسفند 1299 مصادف است.

این کتاب برای خواننده عادی نوشته شده که درباره ایران هیچ اطلاعات تخصصی ندارد. تلاش در ساده کردن تاریخ پیچیده ایران برای غیرکارشناسان مفید است. همچنین جزییاتی در فصل مربوط به مشهد وجود دارد و داستانی را تعریف می‌کند که تاکنون هیچ‌کسی نگفته و حاوی مطالب فراوانی درباره ریاکاری و بی‌اعتنایی روس‌ها نسبت به قراردادهاست.

ورود به بازی بزرگ، سفر به سمرقند با لباس مبدل، دیدار با شاهزاده، سگ‌های کوچک ایرلندی در بلوچستان، سفر به کرمان، یک‌وری بر پشت اسب، مرزهای بلوچستان، هیجانات و متعصبان، قتل در ساحل، مسابقه به سوی سیستان، جنگ بوئرها، ازدواج و بازگشت، بازگشت به کرمان، مشهد: ملایان، جاسوسان، زائران، مشروطیت و تقسیم ایران، رویارویی با دابیژا، نجات ایران، دست تنها، کاشغر و پامیر، تفنگداران جنوب ایران (پلیس جنوب)، زیر حمله، پیروزی یا ناکامی؟ و پایان بازی؟ بخش‌های مختلف کتاب را تشکیل می‌دهد.

«بازی بزرگ» که هدف آن از یک سو دستیابی روسیه به آب‌های گرم جنوب آن کشور و مستعمره انگلیسی هند بود، از زمان پتر کبیر آغاز شده بود. در اجرای این نقشه پتر کبیر و کاترین دوم هردو به قفقاز حمله‌ور شدند تا اینکه سرانجام نیکلای اول در 1825 موفق شد این خطه زرخیز را از ایران جدا سازد. از سوی دیگر استعمارگران انگلیسی می‌خواستند به هر وسیله‌ای از نزدیک شدن و دست‌اندازی روس‌ها به هند جلوگیری کنند و این کشمکش که از آغاز قرن نوزدهم آغاز شده بود، تا سال 1907 که قرارداد مصالحه میان روسیه و انگلستان امضا شد ادامه داشت.

به موجب این قرارداد تبت منطقه بی‌طرف اعلام شد، افغانستان منطقه تحت نفوذ انگلستان شناخته شد و ایران به دو منطقه تحت نفوذ روسیه و انگلستان تقسیم شد. پس از آن هم سازمان‌های جاسوسی روسیه و انگلستان مراقب یکدیگر بودند و ژنرال سایکس نیز یکی از ماموران زبردست اینتلیجنس سرویس بود که در زیر پوشش کنسول در کرمان و سرکنسول در مشهد، سال‌های متمادی مراقب فعالیت‌های روس‌ها در ایران و آسیای مرکزی بود. برخی اعتقاد دارند که بازی بزرگ هرگز متوقف نشده و صرفا پیش درآمد جنگ سرد در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم بوده است، با همان ترس و لرزها، با همان سوءظن‌ها و سوءتفاهم‌ها. در این بازی ژنرال سایکس یکی از نقش‌آفرینان عمده بوده است.

بازی بزرگ، عصر رقابت دو ابرقدرت سده نوزدهم (بریتانیا و روسیه) در صحنه مشرق‌زمین است؛ عصری که بریتانیا برای حفاظت از منافع خود در شبه‌قاره و همچنین در مسیر جلوگیری از دستیابی روسیه به خلیج‌فارس و اقیانوس هند به افزایش نفوذ خود در ایران به مثابه کشوری حائل پرداخت. قلمرو جغرافیای بازی بزرگ از جانب روسیه تا ورارودان (خانات خوقند) و از جانب بریتانیا تا آسیای مرکزی (پامیر) گسترش پیدا کرد. از 1830 تا 1895 تحولات بسیاری در مناطق مذکور رخ داد که بر منافع و سیاست‌های آتی این دو ابرقدرت تأثیرگذار بود و بازی‌های بزرگ در ادوار و اعصار بعدی نیز در قلمرو با بازیگران گوناگون شکل گرفت؛ همچنان که در دهه نود قرن بیستم میلادی اصطلاح «بازی بزرگ جدید» باب شد.

سر پرسی سایکس در کنار عبدالحسین میرزا فرمانفرما

مأموریت سیاسی و نظامی سایکس در ایران در قالب بازی بزرگ از سال 1893 آغاز شد و به مدت 25 سال استمرار یافت. هرچند وظیفه اولیه سایکس رصد و بررسی تحرکات روسیه در آسیای مرکزی و ایران و ارائه طرح‌هایی برای ممانعت از توسعه و نفوذ روزافزون روسیه در این نواحی بود؛ اما اقامت طولانی‌مدت او در ایران و تسلط‌اش بر زبان فارسی و تاریخ و جغرافیای این مرزوبوم، زندگانی در میان ایلات و عشایر او را به مکاشفه در بیابان‌های ایران سوق داد؛ به گونه‌ای که به محض یافتن گونه‌های کمیاب زیستی یا اشیاء تاریخی، آن را با مشقات فراوان به منظور حفظ و ضبط، روانه موزه‌های انگلستان می‌کرد.

حضور سایکس در ایران که بیش از دو دهه به طول انجامید و آشنایی با خلق‌وخو و تاریخ و جغرافیا و فرهنگ ایرانیان، خواه و ناخواه موجب پیدایش نوعی گرایش به این سرزمین و همچنین حس مقابله با تهاجمات روسیه به ایران را در او به وجود آورد که نمود بارز آن، مخالفت سایکس با قرارداد 1907 بود؛ اما سایکس در وهله اول به عنوان جاسوس و مقابله‌کننده با اقدامات روسیه در آسیای مرکزی روانه مأموریت شد و به هر روی او مجری منویات استعماری دولت بریتانیا بود و در راستای منافع ملی کشورش عمل می‌کرد.

سایکس مردی بسیار جالب بود. از این افسر سوار جوان، سوارکار، سایکس مردی بسیار جالب بود. از این افسر سوار جوان، سوارکار و چوگان‌باز ماهر و تیرانداز درجه یک انتظار می‌رفت که فردی غیرروشنفکر و اصولاً مرد بیابان باشد؛ در حالی که او بسیار دانشمند بود و به استادان دانشگاه شباهت داشت. اطلاعات گسترده‌ای درباره ادبیات، اکتشافات، آثار کلاسیک اروپایی و شعرای انگلیسی داشت. به زبان‌های فارسی و عربی مسلط بود و قرآن را مطالعه کرده بود و در میان خاورشناسان اروپایی از احترام فراوانی برخوردار بود. او چند نمونه از پیکره‌های مفرغی ماقبل تاریخ و ظروف سفالی را که در نقاط دورافتاده ایران یافته بود، به موزه بریتانیا تقدیم کرد و در آخرین صحنه‌های «بازی بزرگ» خود را به بهترین وجه انجام داد. سایکس به دلیل تألیفات متعددش درباره ایران و سایر ممالک آسیایی از محققان و خاورشناسان برجسته به شمار می‌رود. تاریخ ایران در دو جلد، تاریخ کرمان، ده هزار مایل در ایران، افتخار عالم تشیع، در واحه‌ها و صحراهای آسیای مرکزی، تاریخ افغانستان در دو جلد و تاریخ اکتشافات جغرافیایی از جمله تألیفات اوست.

کتاب «ایران در بازی بزرگ: سر پرسی سایکس کاشف، کنسول، سرباز، جاسوس» نوشته آنتونی وین با ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی در 427 صفحه، شمارگان 700 نسخه و قیمت 85 هزار تومان از سوی مؤسسه آبی پارسی، پل فیروزه منتشر شد.