چون كشتی بی‌لنگر كج می‌شد و مژ می‌شد | اعتماد

«زن سی‌ساله» نوشته‌ اونوره دو بالزاك است كه ترجمه‌های مختلفی از آن در كتابفروشی‌هاست. اما جدیدا نشر مركز، این رمان را با ترجمه‌ كورش نوروزی، چاپ كرده كه از این نظر ترجمه‌ای یكدست و روان به ‌نظر می‌رسد. البته در چند جا اغلاط تایپی به چشم می‌خورد كه امید است در چاپ‌های بعدی برطرف شوند.

بالزاك، بیش از هر نویسنده‌ كلاسیكی اهل زیاده‌گویی و توصیفات حوصله‌سر‌‎بر است و همین‌جا باید اعتراف كنم كه وقتی «زن سی‌ساله»اش را می‌خواندم از روی برخی صفحات با نیم‌نگاهی می‌گذشتم. بله! با این فرض پس چرا اصلا درباره‌اش می‌نویسم؟ تنها دلیلی كه دارم حیرت است و غرق‌شدگی در عمق روایی رمان «زن سی‌ساله» كه بی‌شك در قله‌های ادبیات فرانسه و جهان جا می‌گیرد. از نیمه‌های كتاب بود كه دیگر نتوانستم از خیر كلماتی كه نخوانده بودم بگذرم و دوباره از اول خواندنش را شروع كردم. این رمان پیش‌تر چند داستان كوتاه بوده كه بالزاك تصمیم می‌گیرد آنها را در قالب رمانی پی بریزد كه با افزودن جزییات، بن‌مایه‌ها، قصه‌های فرعی و تغییر در شخصیت‌ها و بسط آنها در رمان، «زن سی‌ساله» را در سال 1842 بیافریند. نقطه‌های‌ عطفی كه بالزاك می‌آفریند اثر او را شاهكاری منحصربه‌فرد می‌كند كه از طرفی وام‌دار خیلی‌ها از جمله «مادام بوواری» و «كمدی الهی» دانته است و از طرف دیگر رمانی مستقل است. او با استادی تمام، روند رشد و تحول شخصیت‌ها را در سطوح مختلف حسی، عاطفی، اجتماعی و غیره به انجام رسانده و نمود كلی این سیر تحول و دستِ تقدیر را می‌توان در شش فصل «نخستین گناه»، «رنج‌های ناشناخته»، «در سی‌سالگی»، «دستِ خداوند»، «دو دیدار» و «پیری مادری گناهكار» دید كه چگونه شخصیت‌ها در اوج اراده بی‌اراده می‌شوند و بالعكس.

داستان كهنه است و در یك نگاه بیشتر به رمانی عامه‌پسند می‌خورد تا رمانی كلاسیك و اجتماعی، چراكه روایت بالزاك از عشق‌های نامشروع جان می‌گیرد و سرنوشت این نوع عشق‌ورزی را می‌كاود. اما او هم‌زمان تاریخ اجتماعی فرانسه دوران ناپلئون را در دل رمان وارد می‌كند و به ‌خوبی مرزهای تخیل و واقعیت را درهم می‌تند و باورپذیری بی‌نقصی به مخاطب القا می‌كند؛ به شكلی كه ضعف‌های شخصیت‌پردازی و روایی خود را تا حدود زیادی جبران می‌كند.

ژولی دختری زیبا و نوباوه‌ای ا‌ست كه دل در گرو یكی از افسران گارد سلطنتی دارد و این عشق هنگامی كه او با پدرش برای تماشای رژه گارد سلطنتی رفته‌اند برای پیرمرد آشكار می‌شود و بهای این باخبری به قول بالزاك: «خبرهایی ناگوار از آینده‌ دخترش» بود كه «آن همه ماتم‌زده» به ‌نظر می‌رسید. عشق دگلمون، نصیحت‌های پدر را بی‌اهمیت جلوه ‌داد و فرزانگی پیرمرد هم ‌نتوانست هوس «نخستین گناه» را فروبنشاند. ژولی و دگلمون به همدیگر رسیدند و روزها گذشت و ژولی روز به ‌روز از عشق آتشینش بیزارتر شد و غم چنان تمام وجودش را فرا گرفت كه به بیماری جسمی‌ای بدل شد كه تنها دستان «سواركار ناشناس» می‌توانست آن را بهبود ببخشد.

رنج‌هایی كه وجود ژولی را مچاله و خُرد كرده بود به گناه ناكرده‌ او بازمی‌گشت. او به سواركار ناشناس دل بست و آتور نیز به او. اما این عشق در پرده و ناكام ماند تا روزی تن ما را بلرزاند. بالزاك، چنان تبحری در به تصویر كشیدن سیما و تمنای وجودی یك زن از خود نشان می‌دهد كه كمتر نویسنده‌ای از این توانایی برخوردار است. او پریشانی‌ها و شادی‌ها، امیدها و ناامیدی‌ها، عشق‌ها و نفرت‌ها و تمام آنچه وجود یك زن در اوج زنانگی (سی‌سالگی) را می‌سازد با كلمات و جملات افسونگرش، زنده می‌كند. در وجود هر زنی یك ژولی وجود دارد كه مقدس است اما آلوده به گناه. و این تناقض بی پایانِ چرخه‌ای‌ است كه بالزاك آن را به وجود آورد. انگاركه تكیه‌گاهی در زندگی ژولی كم بود كه او «چون كشتی بی‌لنگر كج می‌شد و مژ می‌شد». ژولی طغیانی است در برابر قوانین و عرف اجتماعی كه سركشی‌اش مهر مادری‌ و علاقه‌ به همسرش را در دم می‌كشد. او دختر مشروعش هلن را فرزندی «زاده‌ وظیفه و اجبار نه‌ زاده عشق» می‌داند و نگاهش باعث می‌شود كه هلن خانه پدری‌اش را با قاتلی كه ناگهان در میانه‌ قصه وارد می‌شود ترك كند و ملكه دزدان دریایی‌ای شود كه روزی پدر پیرش را نجات می‌دهد و این سرنوشت تمام سركشی‌های ژولی نبود و باید خواند فراز و فرودهایی كه بالزاك چون جزر و مد طبیعی جلوه می‌دهد.

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...