سفری برای رسیدن به معشوق | الف



«سرزمینِ رویاها» رمانی است از جمال میرصادقی؛ نویسنده‌ی نام‌آشنای معاصر که در کارنامه‌ی پربارش آثاری در سبک‌ها و قالب‌های بسیار متنوعی دارد: از مجموعه‌ داستان گرفته تا رمان، از ادبیات کودک و نوجوان تا نمایشنامه، از ترجمه تا آثار پژوهشی در زمینه‌ی ادبیات ایران و جهان، نقد ادبی و موضوعاتی درباره‌ی داستان‌نویسی. از جمله آثار پرشمار میرصادقی می‌توان به رمان‌های «دختری با ریسمان نقره‌ای» (1386) و «دندان گرگ» (1387)، مجموعه داستان‌های «پشه‌ها» (1368) و «دوالپا» (1357) و کتاب‌های «راهنمای رمان‌نویسی» (۱۳۸۹) و «زاویه دید در داستان» (۱۳91) اشاره کرد.

سرزمینِ رویاها جمال میرصادقی

رمان «سرزمینِ رویاها» داستان سفر شخصیت اصلی، شهریار، به سرزمین آرزوهایش است. شهریار، پسربچه‌ی کوچکی که در کشور "روژینا" یا کشور "شور و شر" زندگی می‌کند، روزی در حال بازی با نهال کوچکی است که با دختری به نام پری‌رخ آشنا می‌شود. دختر موفرفری و آبی‌چشمی که از کشور "آبی‌ها" یا "دریایی‌ها" آمده است تا کاری کند که شهریار تمام سال‌های بزرگسالی‌اش را به دنبال او بگردد. موهای سیاه و فرفری و چشم‌های آبی دخترک، موتیف تکرارشونده‌ای است که فضای ذهن شخصیت اصلی داستان را پر می‌کند و او در هر زنی و در هر رابطه‌ای، به دنبال نشانه‌های آشکار پری‌رخ است.

کل داستان را شاید بتوان سفر قهرمانانه‌ی شهریار دانست برای وصال معشوق. معشوقی که از نظر دیگران خیالی بیش نیست اما مرد قهرمان داستان، با عزمی راسخ به دنبال اوست. تضاد باور شهریار به واقعی بودن این شخصیت و اطرافیانش که او را ساخته‌ی تخیل دوران کودکی پسرکی که حالا بزرگ شده است، می‌دانند، او را در موقعیت‌های ناخوشایندی در ارتباط با پدر و مادر و خانواده‌اش قرار می‌دهد. در این میان و در جریان طی طریق قهرمان داستان تا رسیدن به مقصود، پیری راهنما نیز حضور پررنگی دارد؛ دایی پرویز که نقش هادی و مرشد را بازی می‌کند و چراغ راه است برای ادامه‌ی مسیر قهرمان. او که خودش در این راه به نوعی دیگر، طی طریق کرده است، تنها حامی واقعی شخصیت اصلی داستان است.

داستان در بستری سورئال روایت می‌شود با اتفاق‌هایی شگفت‌انگیز که تنها در این بستر است که معنی می‌یابند؛ در جغرافیای جهان داستان، کشورهایی با نام‌هایی همچون "روژینا"، "آبی‌ها "و "سرزمین هورسان‌های بیابانی" وجود دارند و در بین شخصیت‌های داستان نیز دختری که از راه شاخ و برگ‌های درختان و راه‌های مخفی‌ای که از درختی به درخت دیگر ادامه دارد، کوه‌ها و مرزها را در می‌نوردد و به کشورهای همسایه ‌سفر می‌کند؛ آلیسی در سرزمین عجایب. «تعریف کرد که اولین بار یک کشتی به ساحل ما آمد. راهش را گم کرده بود و نور گاوهای دریایی‌مان را دیده بودند. مسافرهایش پیاده شدند و در شهر گشتند و با چیزهایی که خریده بودند، به کشتی برگشتند. بعد از آن شب، اهل شهر بر سردر خانه‌هایشان چراغ روشن کردند. کشتی‌های راه‌گم‌کرده و قایق‌های گمشده با دیدن چراغ‌ها راه را پیدا می‌کردند و به ساحل می‌آمدند. ... »

اما در همین بسترِ پر از رخدادهای غریب، واقعیت‌های زندگی رئال، بسیار پررنگ و عادی در جریان‌اند؛ شهریار خبرنگار بخش حوادث روزنامه‌ای پرطرفدار است و زندگی شهری آشنا و معمولی را تجربه می‌کند، پدر و مادرش مدام در این فکرند که او باید ازدواج کند، او با دختران زیادی در محل کار و خانواده و حتی در خیابان و کافه آشنا می‌شود، برای عبور از مرزهای پر از سیم‌های خاردار بین کشورها، به گرفتن ویزا و اجازه‌ی اقامت نیاز دارد، کشور همسایه که ظاهراً از کشور محل زیست شهریار دنیای بهتری است، پناهنده نمی‌پذیرد و برای گرفتن اجازه‌ی اقامت در این کشور باید توانمندی‌های خاصی داشت، از ریزگردها صحبت می‌شود و دشت‌های لاله‌های واژگون. «تکرار حادثه‌های هر روزی، امروز دیروز بود و دیروز، پریروز. چیزی عوض نمی‌شد، حادثه‌ی تازه‌ای برای نوشتن نبود. پیش می‌آمد که در خانه می‌ماند و حادثه‌هایی را به هم می‌بافت و تحویل می‌داد. چاپ می‌شد. روزگارش می‌گذشت. صبح، ظهر، شب، دنبال هم می‌آمد و می‌رفت. سردبیر می‌گفت:
- واقعیت پیش رو. زندگی رو که پشت و رو کنی، همه‌ش همینه: بی سر و سامونی، بدبختی، دربه‌دری، قتل، غارت، ستمگری، ریاکاری. بی‌خود این جا معروف نشده به مملکت «شر و شور». حادثه، خیلی خواننده داره. خودشون رو تو اون می‌بینن آرامش پیدا می‌کنن.»

همین درهم‌تنیدگی سورئالیسم با رئالیسم و این امکان تلاقی‌های مکرر واقعیت و‌ خیال است که رمان «سرزمین رویاها» را به داستانی متفاوت تبدیل می‌کند. داستانی که منطق داستانی و جهان تعریف‌شده‌ی ویژه‌ای دارد: گویی در جهان داستانی این رمان، زندگی چیزی فراتر از اتفاق‌های معمولی دارد که آن را تنها به قهرمانان پیشکش می‌کند. باورهای شهریار و تعابیر او از اصول اساسی زندگی همچون عشق، فداکاری و جستجوگری، هرقدر که در کشور واقعگرای خودش عجیب و پوچ و افسانه‌وار می‌نمایند، در کشور آبی‌ها گویی باورهایی متداول و جاری و صورت‌های معمولی از تبلور واقعیت هستند، در این کشور از پیرزن رهگذر تا تمام افرادی که بر سرِ راه قهرمان قرار می‌گیرند، در تلاش‌اند تا او را به خانه‌ی پری‌رخ برسانند. در این سرزمین، داستان آفتاب‌پری و ماه‌پری که سخت دلبسته‌ی هم می‌شوند، قصه‌ی شمسه‌پری که در استخر بلور قصر سلیمان آبتنی می‌کند و جانشاه که عاشق او می‌شود و تا شهر و قلعه‌ی گوهرنگین به دنبالش می‌رود، روایت کبوترهایی به بزرگی عقاب و کل ماجراهای هزار و یک شب، دیگر افسانه و قصه نیستند، بلکه واقعیت‌هایی عینی و جاری‌اند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...